PLAZMAFEREZ
Kan; eritrosit (alyuvar), lökosit (akyuvar), trombositler (kan pulcukları) ve plazma (kan sıvısı) olmak üzere dört ana bileşenden oluşur. Hasta ve sağlıklı kişiye intravenöz yol açılıp aferez cihazına bağlanarak bu dört ana bileşenin ayrıştırılması durumunda sağlıklı kişiye yapılan işleme; donör aferezi, hasta kişiye yapılan işleme; terapötik aferez işlemi denir. Sağlıklı kişiden toplanan bu dört ana bileşen ihtiyacı olan hastalara verilebilir. Hasta kişide ise çeşitli hematolojik, immunolojik ve nörolojik hastalıklar olmak üzere birçok hastalıkta ya esas tedavi yöntemi, ya da esas tedavi modelinin tamamlayıcısı olarak uygulanmaktadır.
Antikoagülan (pıhtılaşma engelleyen) madde eklenen; dinlendirilerek veya santrifüj edilerek çöktürülen kan hücrelerinin üzerinde kalarak ayrıştırılan plazmanın ana görevi besin, atık ürünler, antikorlar, pıhtılaşma proteinleri, hormonlar , vücudun sıvı dengesini korumaya yardımcı proteinler ve kan hücrelerini taşımaktır.
Plazmaferez; kanın tıbbi bir cihazdan geçirilmek sureti ile çeşitli hastalıkların patogenezinde rol oynayan plazma bileşenlerinin uzaklaştırıldığı ve yerine kolloid solüsyonu (örn, albumin ve/veya plazma) gibi değişim sıvısı ya da kristalloid/kolloid solüsyonu birleşiminin verildiği, patolojik sürecin organizmaya verdiği zararın azaltılması veya bu zararın bir ölçüye kadar geri döndürülmesini amaçlayan terapötik bir işlemdir.
Plazmaferez başta hematolojik , immunolojik ve nörolojik hastalıkların tedavisinde ya temel tedavi ya da var olan tedavilere yardımcı tedavi olarak kullanılmaktadır. Hematolojik hastalıklar içinde Trombotik Trombositopenik Purpura ve paraproteinemiler ile ilişkili klinik sendromların tedavisinde etkisi yüksektir. Özellikle TTP’de hayat kurtarıcı olmaktadır. Nörölojik hastalıklar içinde ise Guillian-Barre sendromu, Myastenia gravis hastalarının tedavisinde kullanılır. İmmunolojik hastalıklar içinde ise Wegener granulamatozu, Good-pasture sendromu, renal transplantasyonda rejeksiyonu önleme de kullanılır.
Şu anda tüm dünyada pandemi oluşturan ve yüz binlerce insanın ölümüne neden olan Covid-19 salgını sırasında hastalığı geçiren gönüllü vericilerden toplanan immun plazmanın bu enfeksiyonu ağır geçiren kişilere verilmesi bir tedavi şekli olarak kullanılmaktadır. Özellikle toplanan plazmaların patojen inaktivasyonu yapılarak verilmesi transfüzyon güvenliği açısından en üst seviyedir.
2010 yılında kurulan Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi Aferez Merkezinde 19 farklı aferez işlemi yapılmakta ve 2019 yılı resmi verilerine göre 394 hastaya 2440 aferez işlemi (~6,2 işlem/hasta) uygulanmıştır. Pandemi sürecinde 09.08.2020 itibariyle 34 gönüllü vericiden 39 işlem ile 114 immun plazma toplanmış, 2 ünitesine patojen inaktivasyonu yapılan 114 plazmanın tamamı hastalara verilmesi sağlanmış ve süreç devam etmektedir.
Prof. Dr. Vahap Okan
Hematoloji Bilim Dalı Öğretim Üyesi