AYINTAPLI MÜTERCİM ASIM EFENDİ
Türkçe Eğitimi Bölümü yüksek lisans öğrencilerine dilbilime giriş dersinde, kısa bir süre önce bir vesileyle, Mütercim Asım ismini duyup duymadıklarını sormuştum. Birkaçı; okul, semt ya da hastane ismi olabileceğini, bazıları da Gaziantep merkezde bu isimle bir cadde olması gerektiğini söylediler. Bir iki öğrenci ise ismin kendisinden hareketle, bunun; bir yazar, şair ya da çevirmen olabileceği tahmininde bulundu. Aynı soruyu, bir anketle Eğitim Fakültesi’nden 120 kadar öğrenciye daha sorduğumda, yine benzer cevapların verildiğini gördüm. Gaziantep’te yaşayan hemen herkesin bir biçimde farklı zamanlarda en az 20-30 kez kullanmış olduğu en işlek caddelerden birinin adıydı aslında Mütercim Asım…
Bu küçücük yazıya Mütercim Asım isminin sığması ya da sığdırılması tabii ki düşünülemez. Ancak yine de, bu şehrin sakinleri tarafından onun Gaziantep tarihinde çok önemli bir ilmî şahsiyet olduğunun bilinmesi gerektiğini düşünüyoruz: O halde, o kimdi ve neler yapmıştı?
Bu günlerde (27 Kasım 2019) vefatının 200’üncü sene-i devriyesi münasebetiyle anılacak olan Mütercim Asım Efendi ya da diğer adıyla Seyyid Ahmed Asım (1755-1819), aslında 64 yıllık hayatına her ilim adamına nasip olmayacak çok büyük çalışmalar sığdırmış, devlet kademelerinde de önemli görevler üstlenmişti. Çok iyi derecede Arapça ve Farsça bilen ayrıca Fransızca öğrenmeye gayret eden Asım Efendi, 18. yy. sonu 19. yy. başlarında yaptığı çalışmalar ve özellikle Farsçadan çevirip III. Selim’e sunduğu sözlük ile dikkatleri üzerine çekti. Aynı şekilde Arapçadan da bir sözlüğü Türkçeye kazandırarak II. Mahmud’a sunmuştu. Her iki padişahın da takdirine mazhar oldu ve onlardan yardım gördü. Bu çevirilerdeki üstün başarısının ardından kendisine “mütercim” unvanı verildi. Arapça ve Farsça şiirler yazacak kadar şairliği, tarih kitabı yazacak kadar tarihçiliği olan Asım Efendi, kadılık (Selânik) ve vakanüvislik görevlerinde de bulundu. Ama o, her şeyden önce bir “dilci” idi. Nitekim Namık Kemal, Mütercim Asım’ın dilde yeni bir çığır açtığını söyler. Mütercim Asım’ın Farsça ve Arapçadan yaptığı çevirileri onun için, “Arap ve Acem söz ülkelerini fethetmek” anlamına gelmekteydi. Sultan II. Mahmud döneminde “devrinin yegâne âlimi” olarak kabul edilen Ayıntaplı Mütercim Asım’ın; bugün, sadece ve sadece bir cadde ismi olarak akıllara gelmesi maalesef çok düşündürücüdür…
GAÜN Nizip Eğitim Fakültesi Dekanı
Prof. Dr. Mehmet Çiçek